ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΣΤΙΣ ΜΝΗΜΕΣ ΜΑΣ

ΝΑΖΙΣΤΙΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ ΣΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ ΓΕΡΑΚΙ, ΚΕΡΑΜΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΑΜΙΖΑ (ΔΑΦΝΗ)

του ΛΕΩΝΙΔΑ Κ. ΚΑΡΝΑΡΟΥ

Ιστορικού Ερευνητή – Συγγραφέα

Καλάβρυτα, Δίστομο, Χορτιάτη, Κομμένο, Κάνδανος, Κοντομάρι, Αιγάλεω, Επτάλοφος και δεκάδες άλλες πόλεις και χωριά της πατρίδας μας υπέστησαν θηριωδίες από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής που αποκάλυψαν το πραγματικό ναζιστικό πρόσωπό τους. Για 3,5 χρόνια η Ελλάδα στέναξε κάτω από τη βαριά μπότα των κατακτητών και πλήρωσε βαρύ φορτίο αίματος και υλικών καταστροφών.

Και βέβαια, καλά κάνουν οι δεκάδες «Μαρτυρικές πόλεις και τα χωριά» που έχουν χαρακτηριστεί επίσημα με Προεδρικά Διατάγματα, να προβάλλουν τις καταστροφές που υπέστησαν και να τιμούν τις θυσίες και τη μνήμη των ηρώων νεκρών τους. Το ερώτημα είναι εμείς εδώ στην Ηλεία τι κάνουμε; Ποια η προβολή των εγκλημάτων των Ναζί, που 70 χρόνια τώρα ζητούν δικαίωση; Ολόκληρα χωριά καταστράφηκαν, άνθρωποι δολοφονήθηκαν από τον «πολιτισμένους» εθνικοσοσιαλιστές του Γ΄ Ράιχ, που αν επικρατούσαν, θα έφερναν έναν νέο Μεσαίωνα σε όλον τον πλανήτη. «Φωνή βοώντος εν τη ερήμω» οι Τάσης Καζάζης, Ιωάννης Παπαδόπουλος και Γεώργιος Ντελόπουλος, συγγραφείς βιβλίων με μαρτυρίες για τις καταστροφές στα χωριά του δήμου Ήλιδας, αλλά και αυτοί ξεχασμένοι μέσα στην ευμάρεια που προηγήθηκε και στα μνημόνια που επακολούθησαν.

Σήμερα κανείς δεν αναφέρεται στην καταστροφή του Γερακίου, που αποτελεί την πρώτη ναζιστική σφαγή που έγινε σε όλη την Πελοπόννησο και μαζί με αυτές  της Κεραμιδιάς και της Δάμιζας, δεν τις γνωρίζει ούτε καν το Εθνικό Συμβούλιο διεκδίκησης των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα. Και σ’ αυτό μεγάλη ευθύνη έχουμε εμείς, που δεν αναδείξαμε την ολοκληρωτική καταστροφή τους από τους κατακτητές.

70 χρόνια συμπληρώνονται στις 18 Ιουλίου 2014 από την καταστροφή της Κεραμιδιάς και της Δάμιζας και 71 για το Γεράκι στις 30 Ιουλίου 2014. Ποιο ήταν το «έγκλημα» που έκαναν αυτά τα χωριά στους κατακτητές; ΚΑΝΕΝΑ. Ήταν μια πράξη αντεκδίκησης των Γερμανών για την τρομοκράτηση του πληθυσμού και για να δείξουν ότι παρά τις ήττες τους στο Ρωσικό μέτωπο και στη Νορμανδία, δεν είχαν καταθέσει τα όπλα. Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή:

Στις 30-4-1941 ο πρώτος Γερμανός μοτοσικλετιστής εγκαινίαζε συμβολικά την κατοχή της Αμαλιάδας. Πρώτη του, κυρίαρχη, πράξη ο ανεφοδιασμός της μηχανής του με βενζίνη, «ελέω κατακτητή», δηλ. χωρίς πληρωμή. Στη συνέχεια οι Γερμανοί περιοδικά διασχίζανε την Αμαλιάδα ανεφοδιαζόμενοι με καύσιμα. Αργότερα η Ιταλική Καραμπινιερία (Χωροφυλακή) κατέλαβε ουσιαστικά την πόλη με απόλυτη εξουσία.[1] Ο τότε δήμαρχος Καπατσώρης σε ένα μικρό ιδιόχειρο σημείωμα που άφησε, έγραψε: «Την αποφράδα ημέραν της 1ης Ιουλίου 1941 αφίχθη κατ’ αρχάς μικρά δύναμις Ιταλών αξιωματικών μετά δυνάμεως στρατού και προέβη εις επιτάξεις ιδιωτικών και δημοσίων κτιρίων προετοιμάζουσα, ούτως ειπείν, την άφιξιν μεγάλου αριθμού στρατευμάτων κατοχής…» και στρατωνίστηκαν στο κτίριο του Γυμνασίου.

Το 1943 επειδή δεν υπήρχε πλέον συνεχής περιφρούρηση, από τότε που τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής είχαν αποσυρθεί τελείως από τα πολεμικά γεγονότα, αποφασίστηκε τα γερμανικά στρατεύματα να θέσουν την Πελοπόννησο στη δικαιοδοσία της Βέρμαχτ, φοβούμενοι ότι σε περίπτωση απόβασης εχθρικών δυνάμεων, αποκλειόταν η «υπαγωγή των γερμανικών δυνάμεων στην ιταλική στρατιωτική ηγεσία».[2] Στις 21 Μαΐου 1943 τάγματα των συνταγμάτων καταδρομών ξεκίνησαν την πορεία εγκατάστασης στην Πελοπόννησο.

Τα γεγονότα όμως εκτυλίχθηκαν πολύ γρήγορα. Τη νύκτα της 10ης προς 11η Ιουνίου 1943 έγινε η απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία.

«Για την Ηλεία, στις 14 Ιουλίου άρχισε η μεταφορά των στρατευμάτων από την Αθήνα. Μέσα σε τρεις μέρες όλες οι μονάδες του 4^ου τάγματος του 1^ου συντάγματος 965/999 είχαν καταλάβει τις θέσεις τους. Οι λόχοι μας βρίσκονταν στα μέρη: Λεχαινά, Γαστούνι, Κουρούτα και Αμαλιάδα. Και η διοίκηση του τάγματος είχε εν τω μεταξύ εγκατασταθεί στην Αμαλιάδα. Ως πρώτο μέτρο η διοίκηση του συντάγματος επίταξε ένα σχολείο μέσα στην πόλη της Αμαλιάδας, κοντά στη έξοδο της πόλης προς το Γεράκι. Οι πολεμικές εξελίξεις καθώς και υπολογισμοί τακτικής επέβαλλαν συχνά τοπικές μετακινήσεις στρατιωτικών μονάδων. Μόνο η διοίκηση του τάγματος παρέμεινε στην Αμαλιάδα μέχρι την οπισθοχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Αλλά και αυτή προτίμησε μια φορά να αλλάξει θέση και να μετακινηθεί από τα αβέβαια εργατικά βορειοανατολικά προάστια προς το ήσυχο κέντρο της πόλης, όπου τακτοποιήθηκε καλύτερα μέσα σε μια εκκενωθείσα κατοικία».[3]

Ο Γερμανός διοικητής, πτέραρχος Χέλλμουτ Φέλμυ, για να αντιμετωπίσει την «αυξανόμενη δραστηριότητα των συμμοριών», δηλ. των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων και για να καμφθεί το φρόνημα του πληθυσμού, εκδίδει την παρακάτω εγκληματική διαταγή:

«[…] Μετά από επιχειρήσεις δολιοφθοράς ή επιθέσεις εναντίον Γερμανών στρατιωτών, εγκαταστάσεων της γερμανικής Βέρμαχτ […] θα πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρότατα αντίποινα. Αυτά τα αντίποινα θα πρέπει ως προς την έκτασή τους να αντιστοιχούν στην αξία της ζημίας και θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα αυστηρά, αν έχουν πέσει θύματα Γερμανοί ή γερμανικό υλικό.

Τα αντίποινα θα λαμβάνουν χώρα ταχέως και δημοσίως. Τα αντίποινα θα καθορίζονται από τους διοικητές μεραρχίας. Θα πρέπει να λαμβάνονται τα εξής μέτρα, ανάλογα με τη βαρύτητα της πράξης που θα πρέπει να τιμωρηθεί:

α) Συλληφθέντες που συμμετείχαν σε επιχειρήσεις δολιοφθοράς θα πρέπει να μεταφέρονται στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, όπου θα απαγχονίζονται δημοσίως.

β) Τα μέλη των οικογενειών τους θα τιμωρούνται με αμείλικτη σκληρότητα. Εάν είναι αναγκαίο, θα εκτελούνται όλοι οι άρρενες της οικογένειας.

γ) Χωριά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τις συμμορίες ως καταφύγια θα καταστρέφονται. Ο ανδρικός πληθυσμός, αν δεν έχει ήδη εκτελεστεί λόγω συμμετοχής ή υποστήριξης της συμμοριτικής δραστηριότητας, θα συλλαμβάνεται στο σύνολό του και θα εκτελεί καταναγκαστικά έργα.

[…] Απαιτώ οι κατευθυντήριες γραμμές αυτής της διαταγής να εφαρμοστούν με κάθε αυστηρότητα και σκληρότητα. Κάθε ένδειξη επιείκειας θα ερμηνεύεται ως αδυναμία που στοιχίζει γερμανικό αίμα!...».[4]

Είχε προηγηθεί η από 16-9-1941 διαταγή του αρχηγού της Ανωτάτης Γερμανικής Διοικήσεως, στρατάρχη Κάιτελ, που επί λέξει έλεγε: «Σε αντίποινα για το φόνο κάθε Γερμανού στρατιώτη πρέπει να επιβάλλεται η ποινή του θανάτου σε 50 ή 100 κομμουνιστές (έτσι αποκαλούσε τους μη ναζιστές). Ο τρόπος της εκτέλεσης θα κάμει εντονότερο τον εκφοβισμό».

Φρούραρχος των Γερμανικών αρχών Κατοχής στην Αμαλιάδα ανέλαβε ο εγκληματίας πολέμου Φον Λιφ, ο οποίος μαζί με τους αξιωματικούς Τίλλυ και Νέντβιχ ήσαν οι απόλυτοι άρχοντες της περιοχής και ο φόβος και ο τρόμος των κατοίκων. Με διαταγές τους δεκάδες πατριώτες πλήρωσαν με τη ζωή τους τη δράση τους για την ελευθερία ή ως αντίποινα.

«Τη διοίκηση του τάγματός μας με περίπου χίλιους άνδρες την είχε ο λοχαγός Λιφ. Ένας σκοτεινός 45άρης με προϋπηρεσία στις απατεωνιές ήρθε το 1942 στους 999άρηδες στα πλαίσια μιας ειδικής εκπαίδευσης στον τομέα Γ.ε.Χ.[5] Κατά την εκτίμησή μου έπρεπε να ήταν μια παμπόνηρη αλεπού…».[6]

Στο χρονικό διάστημα της γερμανικής κατοχής στην Αμαλιάδα, από τις 14.7.1943 μέχρι τις 4.9.1944, εκτελέστηκαν από την γερμανική υπηρεσία κατοχής συνολικά 21 πολίτες με τόπο γέννησης την Αμαλιάδα.[7]

30 Ιουλίου 1943: Το Γεράκι στις φλόγες

Στο Γεράκι οι Γερμανοί εγκατέστησαν στις 25 Ιουλίου 1943 ένα φυλάκιο, ανατολικά του χωριού, 1,5 χιλιόμετρο από αυτό, δεξιά του δρόμου προς Περιστέρι. Σκοπός του φυλακίου ήταν η προφύλαξη από τυχόν κινήσεις ανταρτικών ομάδων κατά της Αμαλιάδας. Ο Ιωάννης Παπαδόπουλος, συγγραφέας του βιβλίου «Το Γεράκι Ηλείας», που έζησε και τα γεγονότα, αναφέρει δύο εκδοχές:

«α) Αντιστασιακοί διερχόμενοι το βράδυ της 28^ης προς 29^η Ιουλίου 1943 από τον παλαιό δρόμο Γεράκι- Ανάληψη (Ζερό), που είχε χαραχθεί στην κορυφή του βουνού και προς το βόρειο μέρος του φυλακίου των Γερμανών, είτε για εκφοβισμό των Γερμανών του φυλακίου, είτε ως σινιάλο συνεννόησης με άλλους αντιστασιακούς, έριξαν μια τουφεκιά. Αυτή ήταν η φυσική αιτία απάντησης εκ μέρους του γερμανικού φυλακίου με καταιγισμό πυροβολισμών με τροχιοδεικτικά βλήματα. Οι πυροβολισμοί των Γερμανών σταμάτησαν μετά από μια ώρα περίπου εξ αιτίας διερχομένου πολεμικού αεροπλάνου, που πιθανόν να ενόμισαν ως εχθρικό και για να μην φανερωθεί η θέση τους. Η αντάρα των πυροβολισμών και η ειδοποίηση του φυλακίου προς τους Γερμανούς της Αμαλιάδας, είχε ως αποτέλεσμα τα ξημερώματα της 29^ης Ιουλίου 1943 το χωριό να έχει περικυκλωθεί από τους Γερμανούς, οι οποίοι προέβησαν και στις συλλήψεις των 93 κατοίκων και των δύο προ­εστών.

β) Την άλλη γνώμη την εξιστόρησε ο Αριστοτέλης Βέικος, δικηγόρος στην Αθήνα, καταγόμενος από την Αμαλιάδα, στο σπίτι του οποίου διέμεναν Γερμανοί αξιωματικοί και ο ίδιος ο διοικητής, ο περιβόητος και αυστηρός ναζιστής Λίφ. Ο πατέρας του, ο Κώστας Βέικος, Ελληνοαμερικανός πολίτης που γνώριζε Αγγλικά και συζητούσε με Γερμανούς αξιωματικούς και στρατιώτες στα αγγλικά, του αποκάλυψαν ότι στρατιώτες του προωθημένου γερμανικού φυλακίου, χαριεντιζόμενοι και αλληλοπειραζόμενοι, εδοκίμαζαν να πυροβολήσουν με το πιστόλι το πόδι τους, βάζον­τας πάνω στο πόδι τους ένα παγούρι γεμάτο με νερό. Κάποιος όμως απρόσεχτος στρατιώτης, κάνοντας το πείραμα αυτό, χωρίς να το θέλει, αυτοτραυματίστηκε. Εάν μάθαινε ο Λιφ το γεγονός αυτό, θα τιμωρούσε αυστηρά όλο το φυλάκιο. Γι’ αυτό και το απέκρυψαν, λέγοντας μετά από συνεννόηση όλοι ότι ο στρατιώτης τραυματίστηκε από εχθρικές σφαί­ρες των Αντιστασιακών».[8]

Για το ίδιο γεγονός, ο Γερμανός στρατιώτης Άλμπερτ Μάινζ γράφει:

«Το ακόλουθο συμβάν στο Γεράκι το έζησα ο ίδιος. Νοτιο-ανατολικά της Αμαλιάδας βρίσκεται το σχετικά εύπορο αγροτικό χωριό Γεράκι. Από βολές ανταρτών τραυματίσθηκε ένας Γερμανός στρατιώτης τη νύχτα από την 29 προς την 30 Ιουλίου του 1943. Η αντίδραση του γερμανικού στρατού ήταν δυσανάλογη. Με μια μεγάλη κινητοποίηση περικυκλώθηκε το χωριό. Ενενήντα με εκατό άνδρες συνελήφθησαν και κάτω από αυστηρή στρατιωτική παρακολούθηση φυλακίσθηκαν σε μια αποθήκη στην Αμαλιάδα. Οι καθημερινές ικεσίες των γυναικών και των παιδιών από το Γεράκι άφησαν ασυγκίνητη την γερμανική διοίκηση. Πέρασαν τρεις μέρες. Επιλέχθηκαν δύο άνδρες, ο Πρόεδρος της Κοινότητας και ο σύμβουλός του, κατόπιν διαταγής προς το 4^ο τάγμα, μεταφέρθηκαν στο Γεράκι και εκτελέσθηκαν σύμφωνα με τον στρατιωτικό νόμο δίπλα στην εκκλησία του χωριού. Οι κάτοικοι πήραν τη διαταγή να εγκαταλείψουν το χωριό τους για να μπορέσουν οι γερμανικές μονάδες υπηρεσίας να το πυρπολήσουν…

 …Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν την εικόνα: πυρπολημένα σπίτια, εκκλησιαστικές ψαλμωδίες, κωδωνοκρουσίες και οι εκρήξεις των φονικών ομοβροντιών. Ο ουρανός γέμισε από καπνό, ενώ αυτές οι φρικιαστικές πράξεις δημιούργησαν μέσα μου ένα αίσθημα ντροπής, που ήμουν γερμανός.

Από τον ανθυπολοχαγό Νέντβιχ, που σαν υπασπιστής του 4^ου Τάγματος είχε αναλάβει την εκτέλεση της διαταγής να επιβλέπει την εκτέλεση των ομήρων και στη συνέχεια να ισοπεδώσει το Γεράκι, άκουσα την πρώτη εκδοχή για την αφορμή αυτής της ενέργειας. Σύμφωνα μ’ αυτήν, μετά την νυχτερινή επίθεση των ανταρτών της 28^ης Ιουλίου διατάχθηκε η σύλληψη όλων των ανδρών ηλικίας μεταξύ δεκαπέντε και ογδοντατριών χρονών. Οι κάτοικοι του Γερακίου δέχθηκαν την απειλή, ότι θα αντιμετώπιζαν εκτελέσεις ομήρων, αν μέσα σε τρεις μέρες δεν εμφανίζονταν οι δράστες. Την νύχτα της 30^ης Ιουλίου οι αντάρτες έκαναν μια νέα επίθεση εναντίον του χωριού, κατά την οποία τραυματίσθηκε ένας γερμανός στρατιώτης. Σαν απάντηση ακολούθησε το πρωί της 30^ης Ιουλίου η στρατιωτική εκτέλεση του Κοινοτάρχη και του συμβούλου του.

Τον καιρό που βρισκόμασταν στο Χόιμπεργκ, ο Νέντβιχ είχε δηλώσει ρητά και απερίφραστα ενώπιον της συγκεντρωμένης μονάδας το αξίωμα, το οποίο σκόπευε να ακολουθήσει σε όλη του τη ζωή: «Είμαι ένας καλοσυνάτος άνθρωπος, αλλά όταν είμαι σε υπηρεσία είμαι ένα γουρούνι και σε υπηρεσία είμαι πάντα». Και αυτός ο διοικητικός αξιωματικός της ΑΣΔ, που χαρακτήριζε ο ίδιος τον εαυτό του σαν γουρούνι, στην συναναστροφή του με ανθρώπους συμπεριφερόταν πραγματικά σαν γουρούνι. Η πρώτη του ενέργεια ήταν να πυρπολήσει το γειτονικό χωριό Γεράκι και να εκτελέσει με το εκτελεστικό απόσπασμα δύο προεστούς του χωριού (τον πρόεδρο και τον πρώτο γραμματέα). Ο διοικητής του Τάγματος έλαβε γραπτώς την εντολή από τον διοικητή του Συντάγματος, που βρισκόταν στην Αμαλιάδα. Δεν κατάλαβα ποτέ για ποιο λόγο ανέλαβε ο ανθυπολοχαγός την υπηρεσία να εκτελέσει αυτήν την αιμοσταγή πράξη. Λόγω της θέσης του ο Νέντβιχ θα μπορούσε να είχε στείλει κάποιον από τους διαθέσιμους διοικητές λόχων, αλλά μάλλον ο Νέντβιχ ήθελε να δει ο ίδιος για πρώτη φορά, τι σημαίνει να αποφασίζει κανείς για ζωή και θάνατο.

Κατά την ανάκρισή του στη Νυρεμβέργη ο στρατηγός Φέλμυ περιέγραψε τα γεγονότα του Γερακίου έτσι, σαν να τα είχε μάθει εκ των υστέρων. Η κατάθεσή του είναι κάτι περισσότερο από παρατραβηγμένη. Η διαταγή για τα αντίποινα μπορεί να εκδόθηκε από τον συνταγματάρχη φον Μπρίκνερ αλλά μόνο εν γνώση του Φέλμυ. Το γραπτό κείμενό της υπάρχει».[9]

Ξημερώνοντας η 29^η Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί είχαν περικυκλώσει το Γεράκι και άρχισαν τις συλλήψεις των ανδρών του χωριού. Όλους τους συγκέντρωσαν στην αγορά του χωριού. Ο διοικητής, Φρούραρχος Λιφ, συνέλαβε τον πρόεδρο του χωριού Χαράλαμπο Γιαννακόπουλο και τον Δημήτριο Τσάμη, συνταξιούχο δάσκαλο και εκτελών χρέη γραμματέα της κοινότητας, τους οποίους και εκτέλεσε. Συνολικά συνέλαβαν 95 συγχωριανούς μας, μαζί με τον πρόεδρο και τον συνταξιούχο δάσκαλο.[10]

Οι ορδές των Γερμανών έζωσαν το χωριό και το κατέκαψαν. Μόνον 5 σπίτια από τα 130 διέφυγαν τη μανία τους. Τα υπόλοιπα 125 κάηκαν με τα υπάρχοντα τους. Βασάνισαν επί 3 ήμερες τους 93 κατοίκους του χωριού που είχαν συλλάβει. Τους μετέφεραν και τους φυλάκισαν στην Αμαλιάδα και χάρις στις προσπάθειες του γερμανομαθούς γυμνασιάρχη του Γυμνασίου Ευαγγέλου Σιούτα, διέφυγαν ως εκ θαύματος τον κίνδυνο της φυλάκισής τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που τα είχαν μεταβάλει σε στρατόπεδα εξόντωσης και θανάτου.[11]

Στις 8 Σεπτέμβρη 1943 η Ιταλία ανακοινώνει συνθηκολόγηση  άνευ όρων. Οι Γερμανοί διοικούν μόνοι τους την Ελλάδα. Φόβος και τρόμος στο πέρασμά τους. Στα μαρτυρικά Καλάβρυτα στις 13 Δεκεμβρίου 1943 σφαγιάστηκε όλος ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας άνω των 14 ετών και έκαψαν όλα τα σπίτια. Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων έχει καταγραφεί ως μια από τις μεγαλύτερες πολεμικές θηριωδίες των Γερμανών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Όμως όσο και αν οι Γερμανοί τρομοκρατούν τους κατακτημένους λαούς, η πλάστιγγα του πολέμου έχει γείρει εις βάρος τους. Στο ανατολικό μέτωπο, οι Ρώσοι είχαν ξεκινήσει την αντεπίθεσή τους και την πορεία προς το Βερολίνο. Στις δυτικές ακτές της Ευρώπης, στις 6 Ιουνίου 1944, ξεκινούσε η μεγάλη Συμμαχική απόβαση στα παράλια της Γαλλίας, στη Νορμανδία.

Και φτάνουμε στον Ιούλιο του ’44. Οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Γαλλία αιφνιδίασαν τους Γερμανούς και προκάλεσαν εκνευρισμό στις τάξεις των επιτελών του Χίτλερ. Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, οι κατοχικές δυνάμεις διακατέχονταν από ανάλογη ανησυχία καθώς εμφανίζονταν να μην ελέγχουν μεγάλα τμήματα της υπαίθρου, όπου επικρατούσαν οι ανταρτικές ομάδες. Σε μια προσπάθεια περιορισμού τους, οι Γερμανοί πραγματοποιούσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, ξεσπώντας ταυτοχρόνως στον άμαχο πληθυσμό.[12] Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μπορεί να ενταχθεί και η ναζιστική θηριωδία στα χωριά Κεραμιδιά και Δάμιζα.

Η μεγάλη Σφαγή της 18^ης Ιουλίου 1944 στην Κεραμιδιά και στη Δάμιζα

Το ιστορικό: «Μια διμοιρία των Γερμανών με πλήρη οπλισμό ανή­μερα της Αγίας Μαρίνας, 17-7-1944, πέρασε από την Κεραμιδιά ερχό­μενη από την πάνω Πηνεία κάνοντας περιπολία. Οι διμοιρίες αυτές -περίπολοι- ήταν ο φόβος και ο τρόμος των χωρικών. Σκότωναν χωρίς δισταγμό, έκαι­γαν τα σπίτια όσων είχαν σχέση με το ΕΑΜ, έκαιγαν εξοχικά και σπαρτά. Στο χωριό Αγραπιδοχώρι, είχαν φτάσει στο σημείο να κάψουν και κουβέλια με μελίσσια.

Οι Γερμανοί αυτοί, αφού έκαναν βόλτα στο χωριό ερευνώντας και ελέγχοντας τα πάντα, πήραν ό,τι τρόφιμα χρειάστηκαν κάνοντας και μιας μορφής "πλιάτσικο", αναχώρησαν κάποια στιγμή για τη βάση τους στην Αμαλιάδα. Πριν φύγουν για την Αμαλιάδα χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα τράβηξε το δημόσιο δρόμο και διαμέσου των χωριών Δάφνης και Χαβαρίου έφθασε στην Αμαλιάδα. Η άλλη ομάδα θέλησε να ακολουθήσει άλλο δρόμο, μέσω του χωρίου Κρυονέρι (Λόπεσι). Την πορεία της δεύτερης ομάδας των Γερμανών παρακολουθούσαν κάποιοι αντάρτες από τη θέση "Αγία Παρασκευή", όπου βρίσκονταν. Λίγο πριν από το Κρυονέρι και στη θέση "Μαυρόχωμα", οι αντάρτες επιτέθηκαν στους Γερμανούς. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν δύο Γερμανοί στρατιώτες, να τραυματιστούν άλλοι δύο και από τους αντάρτες να πληγωθεί μόνο ένας.

Μετά από αυτήν την συμπλοκή οι διασωθέντες Γερμανοί μαζί με τους τραυματίες τους, τράπηκαν σε φυγή για την Αμαλιάδα. Το επόμενο πρωινό, 18 Ιουλίου 1944, ολόκληρη στρατιά Γερμανών ανέβηκαν από την Αμαλιάδα στην Κεραμιδιά με στόχο την ανελέητη εκδίκηση. Τότε ο σκοπός που φύλαγε στο χωριό μόλις είδε τους Γερμανούς φώναξε σαν τελάλης: "Γερμανοί στο Καλπάκι". Σε λίγο οι Γερμανοί έστησαν το βαρύ οπλισμό τους, όλμους, πυροβόλα και πολυβόλα στα αλώνια των Ρουτσαίων στα Χάνια και άρχισαν να χτυπούν την Κεραμιδιά».[13]

Όλος ο γερμανικός στρατός μπήκε στο χωριό και άρχισε την καταστροφή. Οι στρατιώτες του Χίτλερ έσφαζαν όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Οι γέροντες και μερικά παιδάκια έμειναν στο χωριό με την ελπίδα ότι η ηλικία τους θα εμπόδιζε τους κακούργους να τους αφαιρέσουν τη ζωή. Εκείνοι όμως δεν σεβάστηκαν ούτε τα γηρατειά, μπροστά στα οποία όλοι οι άνθρωποι της γης υποκλίνονται με σεβασμό, ούτε και τα νήπια. Και ενώ η φωτιά έκαιγε κάθε τι που με μόχθο και στερήσεις πολλών ετών είχε αποκτηθεί, οι Γερμανοί στρατιώτες, στην ψυχή των οποίων δεν υπήρχε τίποτε το ανθρώπινο, πυροβολούν και σκοτώνουν τους γέροντες και τους ρίχνουν στη φωτιά.[14]

- «Στην αυλή του Τσιχλή έσφαξαν δύο παιδιά: Την Παρασκευούλα Ανδριοπούλου, 9 ετών και τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, 11 ετών.

- Τη Χριστοπούλου - Παναγιωτοπούλου, έγκυο οχτώ μηνών, και την κόρη της Μαγδαληνή, 5 ετών, την έσφαξαν στη θέση Μπότση και τις έριξαν σε μια γράνα. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος που βρέθηκε σφαγμέ­νος στην αυλή του Τσιχλή ήταν επίσης γιος της. Μόλις ο άντρας της Βασίλης Παναγιωτόπουλος έμαθε τη σφαγή της οικογένειάς του πήδηξε από ένα ψηλό βράχο στη θέση Μπούκα κι αυτοκτό­νησε.

- Τη Μέλπω Ανδριοπούλου, 35 περίπου ετών, την έσφαξαν στην εξοχή της στη θέση Κάμπος.

- Τη Βασιλική Κωνσταντοπούλου, 75 ετών, την έσφαξαν μέσα στο σπίτι της.

- Τη Μάρθα Μπουντουβή, 17 ετών, την σκότωσαν στη θέση Μπότση αφού την κακομεταχειρίστηκαν.

- Μέσα στο Μουζικαίικο λαγκάδι, βρέθηκαν σκοτωμένοι ο Σπύρος Σπύρου, 45 ετών, η γυναίκα του, 35 ετών, ο γιο τους Αντώνης, 5 ετών και τραυματισμένη η κόρη τους, που τελικά σώθηκε.

- Την Ευγενία Μπουντουβή, 65 ετών, την έκαψαν στο φούρνο του σπιτιού της.

- Ακόμα έκαψαν ζωντανές, τη Φωτεινή Ασημακοπούλου, τη Μάρθα Δημητρακοπούλου και την Ευανθία Κουράφαλου, 80 ετών.

- Σκότωσαν τον Αριστοτέλη Ανδριόπουλο, 75 ετών, για­τί φυγάδευσε δυο νέες κοπέλες που είχαν πάρει ομή­ρους οι Γερμανοί, την Αλίκη και τη Φανή Κουράφαλου.

- Τον Γεώργιο Λιακόπουλο από τη Δαφνιώτισσα τον έκαψαν ζωντανό πάνω στη θημωνιά του σιταριού του.

- Κατακρεούργησαν σαν αρνί τον Γιάννη Χόκια από τη Δαφνιώτισσα στη θέση Μαυρόχωμα.

- Στο υπόγειο του Μπουντουβή είχαν μαζέψει 35 - 40 γυναικόπαιδα και γέρους για να τα εκτελέσουν μετά το κάψιμο του χωριού. Σώθηκαν όμως την τελευταία στιγμή. Άλλοι λένε πως διέφυγαν ηρωικά από την πίσω πόρτα του υπογείου και άλλοι πως τους άφησε ένας Αυστριακός στρατιώτης, που έπειτα τον σκότωσαν οι Γερμανοί».[15]

Ο δικηγόρος Γεώργιος Δημακόπουλος σε άρθρο του στην εφημερίδα «Νέα Αμαλιάς» 6 χρόνια μετά την καταστροφή, στις 17-7-1950, μεταξύ των άλλων σφαγιασθέντων αναφέρει και τους:

- Σπύρο Δραγώνα με τη γυναίκα του και το παιδί τους, 15 χρονών και

- την Γιαννούλα Διον. Ασημακοπούλου, 7 χρονών.

- Σημειώνει επίσης τη ξεχωριστή θέση που παίρνει η σφαγή της  όμορφης Πασχαλίας Παπαπροκοπίου, γυναίκα του τότε δασικού της περιοχής. Σε μια στιγμή βλέπει ένα Γερμανό που άρπαξε το μικρό παιδί της και ήταν έτοιμος να το σφάξει. Τότε η μάνα έξαλλη από τη φρίκη και τον πόνο, με οδηγό το μητρικό φίλτρο, βγαίνει από την κρύπτη της, τρέχει πέφτει στα πόδια του δήμιου του παιδιού της και κλαίγοντας τον ικετεύει να του χαρίσει τη ζωή. Μα ο δήμιος δεν συγκινείται. Απεναντίας, εξαγριώνεται, αρπάζει από τα μαλλιά τη νεαρή γυναίκα και μπροστά στα μάτια του παιδιού της, της κόβει το κεφάλι με το μαχαίρι. Το παιδί αλλόφρων από το μακάβριο θέαμα, τρέχει και μεταδίδει τη φρικτή είδηση στον πατέρα του. Κι έτσι για μια ακόμη φορά η μάννα σώζει το παιδί της δίνοντας τη δική της ζωή.[16]

«Στο Ηρώο της Κεραμιδιάς το οποίο ανεγέρθηκε με δαπάνες του Συλλόγου των απανταχού Κεραμιδιωτών, έχουν αναγραφεί και τα ονόματα των:

- Χρήστου Παναγιωτόπουλου και

- Νικολίτσας Παπανικολοπούλου.

Στην Κεραμιδιά οι Γερμανοί έκαψαν πάνω από 150 σπίτια, μέσα σε δυο περίπου ώρες. Βιάζονταν να τελειώσουν, φοβούμενοι μήπως κατέβουν οι αντάρτες από την ορεινή Πηνεία και τους προλάβουν. Είχαν πάρει εκδίκηση για την ήττα τους από τους αντάρτες στο Μαυρόχωμα. Το θέαμα που άφησαν πίσω τους ήταν φρικιαστικό. Άνθρωποι αθώοι, σφαγμένοι. Γέροι απανθρακωμένοι. Όλα είχαν γίνει στάχτη. Τίποτα δεν είχε απομείνει από την περιουσία των χωρικών. Κι όμως οι διμοιρίες αυτές της σφαγής δεν ήταν παρά διμοιρίες δειλών. Αντί να στραφούν εναντίον εκείνων που τους προκάλεσαν τις πρώτες τους απώλειες, έσφαξαν ανυπεράσπιστους ανθρώπους».[17]

Με βαμμένα ακόμα τα χέρια τους με το αίμα των αθώων θυμάτων πήγαν και στο διπλανό χωριό, τη Δάφνη (Δάμιζα), σκότωσαν τους μόνους που βρήκαν στο χωριό, τη Νικολίτσα Παπανικολοπούλου και την Αμαλία Βαντάνα και έβαλαν και εκεί φωτιά στα σπίτια, που έμειναν μισοκαμμένα γιατί οι Γερμανοί το έβαλαν στα πόδια, όταν άκουσαν ότι έρχονται παρτιζάνοι.

Τέσσερις χειμώνες μετά, το 1947, διαβάζουμε στον τοπικό τύπο ότι στα χωριά αυτά «τα σπίτια κατάκεινται ακόμη εις ερείπια και οι κάτοικοι ζουν μέσα σε πρόχειρες τρώγλες που πρόχειρα κατασκεύασαν. Το Κράτος έλαβε κάποια μέριμνα για άλλα πυροπαθή μέρη, αλλά για τα δυο αυτά χωριά δεν ηκούσθη μέχρι σήμερον τίποτε που να δίνη στους ανθρώπους που κατοικούν και την ελάχιστη ελπίδα ότι θα ανοικοδομηθούν τα σπίτια τους».[18]

Κλείνοντας, θεωρούμε ότι θα πρέπει η Δημοτική Αρχή του Δήμου Ήλιδας να ξεκινήσει τη διαδικασία να χαρακτηριστούν με Προεδρικό Διάταγμα τα 3 χωριά του Δήμου μας ως «Μαρτυρικά Χωριά». Μέσω του «Εθνικού Συμβουλίου διεκδίκησης των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα» να απαιτήσει επανορθώσεις για τις καταστροφές στις υποδομές κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Να απαιτήσει επίσης από τη Γερμανία να ζητήσει «ΣΥΓΓΝΩΜΗ» για τα εγκλήματα που προξένησαν τα στρατεύματα κατοχής της. Τέλος, να πραγματοποιούνται κάθε χρόνο εκδηλώσεις και πορείες από την Αμαλιάδα προς τα τρία μαρτυρικά χωριά, ώστε να κρατείται ζωντανή η μνήμη των θυμάτων της σφαγής.

---

[1] «Αμαλιάδα, αναδρομή στην Ιστορία της», Πάνου Παναγόπουλου, β΄ έκδοση, εκδ. Βιβλιοπανόραμα, Αμαλιάδα 2012, σελ. 90

[2] «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117^ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα», Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, έκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2003, σελ. 116

[3] «Γερμανικά αίσχη πάνω σε ελληνικά χώματα – Στρατιωτικά νεκροταφεία των 999-αρηδων στο κλασσικό τρίγωνο της αρχαίας Ελλάδας: Σπάρτη – Ολυμπία – Αθήνα», Άλμπερτ Μάινζ, φωτοτυπημένο κείμενο – ανέκδοτο, ευρίσκεται στην πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη της πόλης Stuttgart με τον γερμανικό τίτλο: Mainz, Albert: DeutscheSchande  auf  griechischer  Erde (1989), 344 S. και με αριθμό καταλόγου: ge / Hist, 3G 7761, 3G 7761, (DE-93 [Stuttgart]). Η μετάφραση έγινε από τον κ. Νίκο Χατζηλιάδη.

[4] «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα… ό.π., σελ. 126

[5] Για ειδική Χρήση

[6] «Γερμανικά αίσχη πάνω σε ελληνικά χώματα… ό.π.

[7] «Γερμανικά αίσχη πάνω σε ελληνικά χώματα… ό.π.

[8] «Το Γεράκι Ηλείας», Ιωάν. Παπαδοπούλου, εκδ. Βιβλιοπανόραμα, Αμαλιάδα 2011, σελ 47

[9] «Γερμανικά αίσχη πάνω σε ελληνικά χώματα… ό.π.

[10] «Το Γεράκι Ηλείας», ό.π., σελ. 47

[11] «Οι Γερμανοί στην Ηλεία. Αγώνες και αγωνίες σε ημέρες σκληρής εθνικής δοκιμασίας», Τάση Καζάζη, Πύργος 1977, σελ.13

[12] «Από τη Νορμανδία στο Δίστομο», Μαρία Σαμπατακάκη, στην εφημ. «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 15-6-2014

[13] «Κεραμιδιά Ηλείας. Χθες, Σήμερα, Αύριο», Γεώργιος Ντελόπουλος, έκδοση Συλλόγου Κεραμιδιωτών Αθήνας «Αγία Μαρίνα», Αθήνα 2000, σελ. 105-109

[14] «Πένθιμες Ιστορικές Σελίδες - Μια θλιβερή επέτειος», Γεώργιος Δημακόπουλος στην εφημ. «Νέα Αμαλιάς» της 17-7-1950

[15] «Κεραμιδιά Ηλείας. Χθες, Σήμερα, Αύριο», ό.π., σελ. 105-109

[16] «Πένθιμες Ιστορικές Σελίδες - Μια θλιβερή επέτειος», ό.π.

[17] «Κεραμιδιά Ηλείας. Χθες, Σήμερα, Αύριο», ό.π., σελ. 105-109

[18] εφημ. «Νέα Αμαλιάς» της 24-11-1947